Władza rodzicielska / Prawo decydowania o religii dziecka.
Pomysł na ten artykuł przyniosło samo życie. W ostatnim czasie dostrzegam bowiem, że coraz częściej sporną kwestią pomiędzy rodzicami staje się kwestie związane z religią dziecka. Kwestia zapisania dziecka na religię albo posłania dziecka do I komunii potrafi naprawdę rozpalić ludzkie emocje. Bardzo często spotykam się też z wzajemnymi zarzutami rodziców powstałymi na tle praktykowania wiary, gdzie strony procesu wzajemnie oskarżają się o „ekstremizm religijny”, albo odwrotnie o „bezbożność i odejście od wartości”. Jak zatem wygląda to na tle przepisów prawa?
Prawo do decydowania o religii dziecka jako prawo i wolność konstytucyjna.
Zgodnie z art. 48 ust 1 Konstytucji: „ rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania”. Jednocześnie zgodnie z art. 58 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.
Prawo decydowania o religii jako element władzy rodzicielskiej
Kwestie związane z wykonywaniem włądzy rodzicielskiej uregulowane są przez ustawę z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Stosownie zaś do przepisu art. 97 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Zasada przynależności władzy rodzicielskiej do obojga rodziców, wyraża jedną z naczelnych zasad wykonywania władzy rodzicielskiej - zasadę autonomii rodziców, która przejawia się w tym, że każde z rodziców jest uprawnione i obowiązane do samodzielnego wykonywania władzy rodzicielskiej, z wyłączeniem istotnych spraw dziecka. Istotną sprawę dziecka, można zdefiniować jako sprawę niezwiązaną z codzienną egzystencją i z bieżącym procesem wychowawczym. Musi to być sprawa istotna, a więc taka, która ma wpływ na dalszy rozwój dziecka (J. Ignaczewski, Władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem. Komentarz, Warszawa 2012). Do takich spraw należą, m.in. wybór przedszkola szkoły i przyszłego zawodu dziecka, decyzje co do leczenia go, wyjazdu za granicę - w tym krótkotrwałego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1998 r., II CKN 887/97, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 06 marca 1985, III CRN 19/85), bez wątpienia do takich spraw zaliczyć można również kwestie związane z religią dziecka, w tym nauczanie religii w szkole, czy uczestniczeniem w sakramentach.
Co zrobić w przypadku sporu pomiędzy rodzicami na tle religii dziecka?
Odpowiedź daje art. 97 § 2 k.r.o., który stanowi, iż w przypadku braku porozumienia pomiędzy rodzicami co do istotnych spraw dziecka niezbędne jest rozstrzygniecie sądu, zastępujące zgodę jednego z rodziców. Stosowny wniosek wraz z uzasadnieniem należy złożyć do Sądu Rejonowego (Wydział Rodzinny i Nieletnich) właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka.
Czy zdanie dziecka co do jego religii ma znaczenie?
Zgodnie z art. 576 § 2 kpc, sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Brzmienie tego przepisu oznacza, że kierując się celowością, przy uwzględnieniu stopnia dojrzałości małoletniego oraz charakteru sprawy opiekuńczej, właściwy sąd powinien zapoznać się ze stanowiskiem dziecka, mając na względzie jego dobro. Również w świetle art. 12 Konwencji o prawach dziecka, należy przyjąć, że w każdej sprawie dotyczącej dziecka, zasadnym jest wysłuchanie dziecka, którego stan rozwoju psycho-fizycznego na to pozwala.
Czy decyzja co do uczęszczania dziecka na nauczanie religii w szkole stanowi decyzję z zakresu edukacji, czy wychowania religijnego dziecka?
Pozornie odpowiedź nie powinna nastręczać trudności, w praktyce jednak nie jest to już wcale tak oczywiste. Kwestia ta nie jest przy tym pozbawiona doniosłości praktycznej, bowiem często jest tak, że przy okazji wydawania orzeczenia o ograniczeniu władzy rodzicielskiej sąd pozostawia decyzyjność np. jedynie w zakresie edukacji, albo decydowania o religii dziecka (bądź na odwrót)
Zacznijmy zatem od tego, że zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty publiczne przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadgimnazjalne na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie. Z powyższego wynika, co potwierdza zresztą praktyka, że „życzenie” o którym mowa powyżej, dotyczy w istocie tylko kwestii uczęszczania na lekcje religii, które są „organizowane” i tak na zasadzie obowiązku. Zostały bowiem ujęte w ramowych planach nauczania. Dodatkowo ocena z religii lub etyki umieszczana jest na świadectwie szkolnym bezpośrednio po ocenie ze sprawowania. Uczniowie korzystający z nauki religii, otrzymują ocenę z religii/etyki na świadectwie wydawanym przez szkołę, do której uczęszczają, na podstawie zaświadczenia katechety lub nauczyciela etyki. Wskazać także należy, iż godnie z obowiązującą treścią § 20 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, ocena z nauki religii albo z etyki wliczana jest do średniej ocen danej osoby.
Powyższe może prowadzić do wniosków, iż nauczenie religii czy etyki, można tratować jako swoisty przedmiot edukacyjny, gdyż zostały one ujęte w ramowych planach nauczania. Dodatkowo oceny z tych przedmiotów znajdują się na świadectwie szkolnym, jak również wliczane są do średniej ocen danej osoby.